تاریخچه بیت المقدس

فلسطین به لحاظ مقام و موقع مذهبى خاصى که در میان مسلمانان و مسیحیان و یهودیان داشته و دارد، به‏عنوان سرزمینى مقدّس مطرح شده و همواره در میان پیروان این ادیان از اهمیّت ویژه‏اى برخوردار بوده است. هیچ مسأله‏اى در جهان اسلام و در بین پیروان دیگر ادیان، اهمیتى به اندازه مسأله فلسطین نیافته است. اهمیّت ویژه فلسطین در میان مسلمانان، بیشتر به لحاظ وجود امکنه‏ى مقدّسه در آن سرزمین است. از آن جمله مى‏توان به شهر ایلیا اشاره کرد که پس از فتح فلسطین به همّت مسلمانان، بیت‏المقدس نامگذارى شده است.

بیت‏المقدس یا قدس شریف، سرزمینى است که در بین سه دین از ادیان بزرگ معاصر یعنى اسلام، مسیحیت و یهودیت که داراى پیروان کلان در جهان هستند، اهمیت بسیار زیادى دارد و مقدس شمرده مى‏شود. ویژگى که براى بیت‏المقدس به لحاظ دینى مى‏توان برشمرد این است که هیچ نقطه‏اى در جهان از لحاظ تقدس مثل قدس نمى‏باشد حتى جایى مانند مکه یا مدینه، على‏رغم همه تقدس و اهمیتى که دارند، باز تنها در نزد پیروان یک دین )اسلام( محترم شمرده مى‏شود. در حالى که قدس براى هر سه دین بزرگ آسمانى داراى تقدس بوده و از اهمیت طراز اول در نزد آنان برخوردار است. مطالبى که در پى مى‏آید به خوبى بیانگر تقدس این سرزمین مى‏باشد.

برگزیده شدن نام مسجدالاقصى توسط خداوند

همان طور که شهر بیت‏المقدس در طول تاریخ نام‏هاى متعددى مثل یبوس، یورشالیم – اورشلیم، ایلیا، بیت همیقداش، بیت‏المقدس، قدس و… داشته است، پرستشگاه، کهن و مهم آن نیز که اکنون نزد ما مسلمانان حرم شریف و مسجدالاقصى نامیده مى‏شود، در طول تاریخ نام‏هایى مثل هیکل حضرت سلیمان و… داشته است.

از آن جا که این پرستشگاه را حضرت داوود و حضرت سلیمان به فرمان خداوند بنیان نهادند تا موحدان در آن جا به عبادت خداوند بپردازند، مسلمانان نیز مثل همه‏ى موحدان تاریخ به آن توجه داشتند. به همین دلیل، ابتدا به سوى آن نماز بر پا مى‏کردند.

نام »مسجدالاقصى« را نخستین بار خداوند بزرگ بر این مکان مقدس و پرستشگاه کهن تاریخ نهاد.

خداوند تبارک و تعالى در آیه‏ى اول سوره‏ى اسراء که موضوع معراج حضرت رسول اکرم)ص( را مطرح کرده است، چنین مى‏فرماید:

سبحان الذى اسرى بعبده لیلاً من‏المسجد الحرام الى المسجد الاقصى الذى بارکنا حوله لنریه من آیاتنا انه هوالسمیع البصیر.

پاک و منزه است خدایى که در مبارک شبى بنده خود )حضرت محمد(ص) ( را از مسجد الحرام به مسجد الاقصایى که پیرامونش را )به حضور و قدوم خاصان( مبارک ساخت، سیر داد تا آیات خدا را به او بنمایاند. به درستى که خداوند شنوا و بیناست.

پیامبران در بیت‏المقدس

اگر تاریخ پیامبران، مورد مطالعه و بررسى قرار گیرد تقدس شهر بیت‏المقدس بیشتر روشن مى‏شود.

حضرت ابراهیم (ع)

هنگامى که حضرت ابراهیم)ع( در جریان مهاجرت خود، از مصر به فلسطین بازگشت به دستور خداوند در شهر قدس که در آن زمان یُبُوس نام داشت و به شهر صلح و آرامش )یورشالیم( مشهور شده بود، اقامت کرد. آن حضرت پس از مدتى، به دستور خداوند، قربانگاه و مکان مقدسى در این شهر به‏وجود آورد و آن را بیت‏الله نام نهاد. این مکان مقدس، بعدها به بیت‏المقدس مشهور شد.

در حقیقت، با ساخته شدن قربانگاه، نخستین قدم براى ایجاد تقدس در شهر بیت‏المقدس برداشته شد و پیامبر بزرگ خدا به دستور خداوند، روح پاکى و تقدس را به این شهر دمید.

حضرت موسى (ع)

پس از آن که حضرت ابراهیم)ع( در فلسطین درگذشت، فرزندان و نوادگان آن حضرت )حضرت یعقوب و فرزندانش( که رهبرى عبرانى‏ها را عهده‏دار بودند به مصر رفتند اما حضرت موسى)ع( که به تازگى ظهور کرده بود، تصمیم گرفت عبرانى‏ها را به فلسطین بازگرداند. در آن زمان تبهکارى و سرکشى‏هاى قوم بنى‏اسرائیل به اندازه‏اى افزایش یافت که براى حضرت موسى)ع( غیرقابل تحمل شد. خداوند نیز به سبب همین نافرمانى‏هاى بنى‏اسرائیل، آن‏ها را چهل سال در بیابان‏ها سرگردان کرد و اجازه نداد به فلسطین بازگردند. این وضع ادامه یافت تا آن‏که عمر حضرت موسى به پایان رسید. در شهر قدس بود که خداوند تبارک و تعالى با حضرت موسى)ع( تکلم کرد و به اعتبار این تکلم آن حضرت کلیم‏الله محسوب مى‏شود.

حضرت داوود و حضرت سلیمان (ع)

پس از آن‏که حضرت داوود به پیامبرى برگزیده شد مأموریت یافت بنى‏اسرائیل را به راه راست هدایت کند. آن پیامبر خدا توانست تبهکارى و شرارت‏هاى بنى‏اسرائیل را تا حدّ زیادى مهار کرده و با فتح بیت‏المقدس و سایر مناطق فلسطین، تمدن جدیدى را بنیان‏گذارى کند.

یکى از کارهایى که حضرت داوود (ع) در جریان بنیان‏گذارى تمدن الهى انجام داد، ایجاد پرستشگاه و مکان مقدس )مسجد( در محل فعلى مسجدالاقصى است. به همین دلیل، از این پیامبر خدا نیز به عنوان یکى از بانیان شهر بیت‏المقدس نام برده شده است.

درباره‏ى تعمیر شهر بیت‏المقدس و ایجاد مسجد )پرستشگاه( توسط حضرت داوود، حکایت زیر هم نقل شده است:

پس از آن‏که حضرت داوود(ع) بیت‏المقدس را فتح کرد، درباره تجدید بناى شهر و ایجاد مسجد، از طرف خداوند وحى شد که به مکانى از این شهر )بیت‏المقدس( که فرشته‏اى با شمشیر برهنه ایستاده است، نگاه کند و مسجد را در آن جا بسازد.

همگامى که حضرت داوود(ع) نگاه کرد، یکى از فرشتگان خدا را بالاى سنگ مشاهده نمود. با مشاهده فرشته، حضرت داوود)ع( بدون درنگ به تجدید بناى شهر و بناى مسجد مشغول شد.

گرچه حضرت داوود(ع) تعمیر شهر بیت‏المقدس )قدس( و پرستشگاه بزرگ )مسجدالاقصى( آن جا را آغاز کرد ولى فرصت نیافت کار بزرگ خود را به ثمر برساند. هنگامى که آن حضرت متوجه شد مرگ به او نزدیک شده است به فرزندش سلیمان چنین گفت:

اى سلیمان! خداوند به من فرمان داده بود که مسجد و خانه‏اى برایش در این شهر )بیت‏المقدس( بنا کنم. با این که مقدمات کار را آغاز کرده‏ام، ولى گویا تقدیر خداوند این است که من از این جهان بروم و ادامه‏ى کار را به تو بسپارم. اکنون به تو که بعد از من پیامبر و جانشین من خواهى شد، سفارش مى‏کنم که در ساختن این مسجد شکوهمند لحظه‏اى درنگ نکنى.

پس از وفات حضرت داوود، پرستشگاهى که بعدها مسجدالاقصى نام گرفت، با شکوه فراوانى توسط حضرت سلیمان ساخته شد. شهر قدس نیز مقرّ سلطنت این پیامبر الهى شد. بنابر این حدود هشتاد سال حضرت داوود و حضرت سلیمان)ع( در این شهر حکومت تشکیل دادند.

حضرت عیسى(ع)

یکى از وقایع مهمى که در دوره‏ى تسلط رومیان در فلسطین اتفاق افتاد، تولد حضرت عیسى مسیح)ع( است. حضرت مسیح در روستاى بیت‏لحم نزدیک قدس دیده به جهان گشود. با تولد حضرت مسیح)ع( فلسطین به‏ویژه شهر بیت‏المقدس دوران مهمى را آغاز کرد.

در حالى که حضرت عیسى(ع) به پیامبرى برگزیده شده بود، از شهر ناصره به سوى بیت‏المقدس حرکت کرد. در راه بیت‏المقدس، از حضرت عیسى معجزه‏هاى فراوانى به ظهور پیوست. برخى از معجزه‏هاى آن حضرت در این سفر را چنین عنوان کرده‏اند:

شفا دادن بیمارى که هیچ امیدى به بهبودى او نبود؛ زنده کرده شخص مرده؛ شفا دادن کسانى که به بیمارى صرع و برص مبتلا بودند؛ غذا دادن به چهار هزار نفر با هفت قرص نان؛ راه رفتن روى آب؛ شفاى مردى که دستش خشک شده بود؛ شفا دادن به افراد فلج و جزامى و… 

حضرت عیسى (ع) پس از ورود به بیت‏المقدس، بى‏درنگ به پرستشگاه بزرگ شهر )مسجدالاقصى رفت و در آن جا به تبلیغ دین خدا و تعلیم مردم مشغول شد. او در پرستشگاه شهر، هر روز مردم را با تعالیم الهى آشنا مى‏کرد و به آن‏ها اندرز مى‏داد.

بالاخره، باز ظهور حضرت عیسى)ع( و ورود ایشان به بیت‏المقدس، بار دیگر روح خدایى به این شهر دمیده شد و فصل تازه‏اى آغاز شد. در این شهر بود که حضرت عیسى (ع) از آن جا به اوج رفت.

حضرت محمد (ع) 

بیت‏المقدس جایى است که پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) از آن جا به معراج رفت و یکى از معجزات خود را در آن جا تحقق بخشید. این حادثه یکى از مهم‏ترین وقایع مسجدالاقصى و شهر بیت‏المقدس در زمان رسول اکرم)ص( است. پیامبر گرامى اسلام در جریان معراج، ابتدا به آن سرزمین رفتند و سپس از آن جا به سیر در آسمان‏ها پرداختند. در همین زمان بود که رسول خدا در مسجدالاقصى براى پیامبران نماز برگزار کردند.
رسول اکرم (ص) واقعه‏ى بر پا کردن نماز در مسجدالاقصى و بیت‏المقدس را چنین تعریف مى‏کنند:

در همان حال که با حضرت جبرئیل سیر مى‏کردیم، ناگهان او مرا در جایى پایین آورد و گفت: »اى محمد! نماز بخوان«

در همین هنگام بار دیگر جبرئیل به من گفت: »آیا مى‏دانى جایى که مى‏خواهى نماز بخوانى کجاست؟«

پس از آن که به این پرسش پاسخ منفى دادم، جبرئیل گفت: »این جا، طور سینا است؛ همان جایى که خدا با پیامبرش حضرت موسى سخن گفت.« بار دیگر حرکت کردیم و به سیر خود ادامه دادیم. خدا مى‏داند که چه اندازه حرکت کرده بودیم که جبرئیل بار دیگر مرا پایین آورد و گفت: »این جا نیز نماز بگزار.«

پس از آن که نماز خواندم، جبرئیل به من گفت: »اى محمد! مى‏دانى کجا نماز مى‏خوانى؟«پاسخ دادم: »نه؛ نمى‏دانم«

جبرئیل گفت: »این جا بیت‏لحم است. بیت‏لحم محلى از بیت‏المقدس است که عیسى بن مریم در آن جا متولد شده است.«

از بیت‏لحم به سوى بیت‏المقدس به راه افتادیم در آن جا بُراق را به حلقه‏اى که قبلاً انبیا مرکب خود را به آن مى‏بستند، بستم و در حالى که جبرئیل همراهم بود، وارد مسجدالاقصى شدم. در مسجدالاقصى حضرت ابراهیم، حضرت موسى و حضرت عیسى در میان عده‏ى زیادى از پیامبران که خدا مى‏داند، چه اندازه بودند، حضور داشتند. همه این پیامبران به خاطر من در آن جا اجتماع کرده، آماده برگزارى نماز بودند. یقین داشتم که جبرئیل جلوتر از همه خواهد ایستاد و نماز به امامت او برگزار خواهد شد؛ ولى بعد از آن که صف نماز مرتب شد، جبرئیل بازوى مرا گرفت و به جلو برد تا براى آن جمع نماز برگزار کنم…

در احادیث و روایت‏ها نقل شده است: در ماجراى معراج، علاوه بر آن که موضوع برگزارى نماز پیش آمد، جبرئیل به رسول خدا گزارش‏هایى در مورد اماکن مقدس بیت‏المقدس ارایه داد و ضمن نشان دادن محراب انبیا، سایر ویژگى‏هاى این شهر و پرستشگاه آن را برشمرد.

پس از آن که حضرت رسول اکرم)ص( از معراج بازگشت، این واقعه مهم را براى مردم مکه بازگو کرد و در مورد بیت‏المقدس و مسجدالاقصى فرمود:

شب گذشته خداوند بزرگ مرا به بیت‏المقدس برد و آثار انبیا و سکونت‏گاه آنان را به من نشان داد و…

پس از معراج حضرت رسول اکرم)ص( به مسجدالاقصى، توجه مسلمانان به بیت‏المقدس و پرستشگاه آن )مسجدالاقصى( بیش از گذشته شد.

در آخرین روزهاى حیات مبارک پیامبر گرامى اسلام)ص( که آن حضرت نمى‏توانست شاهد باشد که شهر قدس و اماکن و جایگاه‏هاى مقدس آن که میراث انبیاى بزرگ خدا و موحدان مخلص تاریخ است، در دست ستمگران و فرمانروایان فاسد باقى مانده و آن‏ها در این شهر فساد کنند تصمیم گرفت به یکى از آرزوهاى خویش جامه‏ى عمل بپوشاند و با اعزام سپاه به شام و فلسطین، این مناطق، به‏ویژه شهر بیت‏المقدس را آزاد کند.

در پى این تصمیم، فرمان بسیج و تشکیل سپاه صادر شد و جوان هیجده ساله‏اى به نام اسامه بن زید بن حارثه، به فرماندهى این سپاه بزرگ انتخاب شد. وى بعد از این فرمان آماده حرکت شد. اما هنوز سپاه او حرکت نکرده بود که پیکى از مدینه به قرارگاه رسید و این خبر را آورد که رسول خدا در حال بسیار سختى است و ممکن است از دنیا برود.

بدین ترتیب، رسول خدا در حالى رحلت کردند که آخرین فرمان بسیج ایشان در مورد حرکت به سوى شام و فلسطین و نجات بیت‏المقدس، عملى نشد.

قرآن مجید

کتاب‏هاى آسمانى از قبیل تورات و قرآن کریم نیز بر روى تقدس این سرزمین تأکید داشته و به ابعادى از آن اشاره کرده‏اند. در قرآن مجید آیات متعددى راجع به فلسطین آمده است، که بیشتر درباره‏ى قوم بنى‏اسراییل در این سرزمین است. در این آیات، عمدتاً به فساد این قوم در زمین و برترى‏جویى‏هاى یهودیان اشاره شده است. و مفسران نیز تفاسیر گوناگونى بر آن‏ها نوشته‏اند، از جمله:

»ما به بنى اسراییل در کتاب )تورات( اعلام کردیم که دو بار در زمین فساد خواهید کرد و برترى‏جویى بزرگى خواهید نمود. هنگامى که نخستین وعده فرا رسد، مردانى پیکارجو بر شما مى‏فرستیم تا سخت شما را در هم‏کوبند و حتى براى تسلط بر شما خانه‏ها را جست و جو کنند و این وعده البته قطعى است. سپس شما را بر آن‏ها چیره مى‏کنیم و اموال و فرزندانتان را افزون خواهیم کرد، و افراد شما را بیشتر )از دشمن( قرار خواهیم داد. اگر نیکى کنید، به خودتان نیکى مى‏کنید، و اگر بدى کنید، باز هم به خود مى‏کنید. و هنگامى که وعده‏ى دوّم فرا رسد )آن چنان دشمن بر شما سخت خواهد گرفت( آثار غم و اندوه در چهره‏هاى شما ظاهرمى‏شود، و )آن‏ها( داخل مسجد )اقصى( مى‏شوند، همان‏گونه که بار اوّل وارد شدند، و البتّه آن چه در زیر سلطه خود مى‏گیرند، در هم مى‏کوبند.«

در آیات فوق، از دو انحراف اجتماعى بنى‏اسراییل، که منجر به فساد و برترى‏جویى مى‏شود، سخن به میان آمده است. به دنبال هر یک از این دو، خداوند مردانى نیرومند و پیکارجو بر آن‏ها مسلط مى‏کند تا آنان را سخت مجازات کنند و به کیفر اعمالشان برسانند. همچنین، بیانگر این است که تاریخ بنى‏اسراییل در فلسطین فراز و نشیب بسیار دارد